Häzirki zaman Olimpiýa oýunlary, dünýädäki iň abraýly we tomaşa edilýän sport çäreleriniň biridir, sport ussatlygyny belleýär we global jebisligi ösdürýär. Centuriesöne bu köp asyrlyk däp-dessuryň nädip başlandygy hakda pikir edip gördüňizmi?
Gadymy Olimpiýa däbi
Gadymy Gresiýada Olimpiýa oýunlarynyň kökleri bardy, sebäbi adamlar bu oýunlary miladydan öňki 776-njy ýyldan başlap, Olimpiýa şäherinde her dört ýyldan bir gezek geçirýärdiler. Gresiýanyň dürli şäherlerinden gelen türgenler ylgaw, göreş, naýza zyňmak we hatda araba ýaryşlary ýaly sport ýaryşlarynda bäsleşdiler.
Şeýle-de bolsa, bu gadymy däp biziň eramyzyň 393-nji ýylda Rim imperatory Teodosius I-iň hristian dinine laýyk gelmeýändigini göz öňünde tutup, oýunlary gadagan edeninde kesilipdir. Gadymy Olimpiýa oýunlary ýatdan çykaryldy we täze Olimpiýa döwri başlamazdan 1500 ýyl töweregi wagt geçdi.
Olimpiýa oýunlarynyň Galkynyşy
Gadymy Olimpiýa oýunlaryny janlandyrmak pikiri, medeni taýdan täzeleniş we nusgawy gadymyýet bilen gyzyklanmak şertlerinde XIX asyryň ahyrynda ýüze çykypdyr. Bu direlmegiň aňyrsynda fransuz Pýer de Kubertin öňdengörüjilikli adamdy. Kubertin sportuň halklaryň arasynda parahatçylyk, dostluk we birek-birege hormat goýmak ýaly gymmatlyklary ösdürmek üçin güýçli gural bolup biljekdigine ynanýardy.
1896-njy ýylda Coubertin, häzirki döwrüň ilkinji Olimpiýa oýunlaryna Gresiýanyň Afiny şäherindäki 13 ýurduň wekillerini ýygnamagy başardy. Bu taryhy ýygnak, Olimpiýa oýunlarynyň täzeden döremegini alamatlandyrdy we şondan bäri Olimpiýa oýunlary her dört ýyldan bir gezek bolup geçýär we iki jahan urşy döwründe käbir kadadan çykmalar bolýar.
20-nji asyryň dowamynda Olimpiýa oýunlary
Häzirki zaman Olimpiýa oýunlary 1896-njy ýylda gaýtadan döredileli bäri ep-esli derejede ösdi. 20-nji asyryň dowamynda taryhy wakalara, tehnologiki ösüşlere we häzirki üýtgeşmelerimizi bilşimiz ýaly emele getiren jemgyýetçilik özgerişlerine şaýat boldular.
Iň ajaýyp pursatlaryň biri, 1952-nji ýylda Ikinji jahan urşundan soň nemes toparynyň täzeden başlamagy, nemes türgenleri uzak aralykdan soň Oýunlara ýene-de gatnaşdylar. Bu, Germaniýanyň halkara sport jemgyýetine gaýtadan goşulmagyny alamatlandyrdy.
Häzirki döwürde Olimpiýa oýunlary:
Olimpiýa oýunlary 21-nji asyra ösensoň, dünýäniň dürli künjeklerinden gelen türgenler sportuň dürli görnüşleri bilen bäsleşip, hakykatdanam global sport çäresine öwrüldi. Mysal üçin, Sidneý 2000 Olimpiýa oýunlary aýallaryň ähli Olimpiýa sport oýunlaryna ilkinji gezek gatnaşandygyny görkezdi.
Mundan başga-da, gyş we tomusky Olimpiýa oýunlarynda snoubordda typmak we konkide typmak ýaly aşa sport görnüşleriniň ornaşmagy, Olimpiýa hereketiniň täze döreýän sport meýillerine uýgunlaşmak we ýaş tomaşaçylary özüne çekmek ukybyny görkezdi.
Olimpiýa oýunlary jemgyýetçilik üýtgemeleriniň katalizatory hökmünde:
Olimpiýa oýunlary jemgyýetçilik we syýasy özgerişler üçin katalizator hökmünde möhüm rol oýnady. Sowuk uruş döwründe ABŞ bilen Sowet Soýuzynyň arasyndaky sport bäsdeşlikleri diýseň dartgynlydy, ýöne Olimpiýa oýunlary sport diplomatiýasy üçin esas döretdi.
1968-nji ýylda Meksiko şäherinde geçirilen Olimpiýa oýunlarynda türgenler Tommi Smit we Jon Karlos baýrak gowşurylyş dabarasynda ellerini ýokary galdyryp, ABŞ-da jyns taýdan kemsitmelere garşy aç-açan garşylyk görkezdiler. Bu, sosial adalat we raýat hukuklary meselelerine ünsi çekdi.
Olimpiýa oýunlarynyň häzirki zaman kynçylyklary
Uzak ýyllyk üstünliklerine garamazdan häzirki zaman Olimpiýa oýunlary hem möhüm kynçylyklar bilen ýüzbe-ýüz boldy. Soňky ýyllarda korrupsiýa, sport doping we çäräni geçirmek üçin çykdajylar bilen baglanyşykly meseleler jedelleşdi.
2016-njy ýylda Rio de Janeaneýro Olimpiýa oýunlaryny geçirdi, ýöne çäräniň taýýarlanmagy we geçirilmegi infrastruktura we howpsuzlyk baradaky jedeller we aladalar bilen tapawutlandy. Bu aladalar, Olimpiýa oýunlaryny geçirmegiň çykdajylaryny we peýdalaryny has içgin öwrenmegiň zerurdygyny görkezdi.
Bäsdeşlik ruhunyň we global jebisligiň mirasy:
Häzirki zaman Olimpiýa oýunlary bir asyrdan gowrak dowam eden baý we çylşyrymly taryhy bar. 1896-njy ýylda dynç alanyndan bäri, halklaryň arasynda parahatçylygyň, dostlugyň we birek-birege hormat goýmagyň gymmatlyklaryny ösdürýän global sport çäresine öwrüldi.
Şeýle-de bolsa, Olimpiýa oýunlary jemgyýetçilik, syýasy we sport üýtgeşmelerine uýgunlaşmagyň zerurdygyny görkezip, ýyllar boýy kynçylyklara we tankytlara sezewar boldy. Olimpiýa oýunlarynda global agzybirligi bellänimizde, onuň taryhy we sport dünýäsine edýän täsiri barada oýlanmak möhümdir.
Şeýle hem serediň:
- Gymmatly kagyzlar bazaryna maýa goýup başlamak isleýänler üçin maslahatlar
- Braziliýada Sambanyň taryhy
- Pandemiýadan soňky moda: Näme üýtgedi?
